Bestaat er wel zoiets als vrouwelijk leiderschap? Is dit misschien heel verkeerd geformuleerd? In deze blog duik ik in wat de verschillen zijn tussen de sekses en hoe we gender en de verschillen in de genders niet tot een probleem moeten maken, maar de ongelijkheid als probleem hebben aan te pakken. Dat doen we door bewustzijnsontwikkeling. In deze blog inspiratie om dit bij jezelf in gang te brengen. Wat is er wellicht onbewust onder jouw huid gekropen? Wat ben je gaan geloven? Door kennis op te doen, kun je dit bewustzijn ontwikkelen en starten met het ontmantelen wat niet meer werkt. In jezelf en in de omgeving waar je deel van uitmaakt.
In 2020 begon ik met mijn bedrijf vrouwelijk-leiderschap.nu. We leven in de tijd van de ‘rise of the feminine’. Het leek me een goede benaming om invulling te geven aan het werk wat ik doe. Ik wil een impuls geven aan vrouwen, om hun leiderschap aan zichzelf, hun teams en organisaties te stimuleren. Om de balans te herstellen. Te voorkomen dat vrouwen achtergesteld zijn ten opzichte van mannen. Daar wilde ik wat aan doen.
Nu weet ik zo net nog niet of ik de term vrouwelijk leiderschap goed heb gekozen. Het kiezen voor een woord als vrouwelijk leiderschap, impliceert namelijk een polariteit. Een tegenstelling. Je hebt mannelijk leiderschap en je hebt vrouwelijk leiderschap.
Bestaat dat dan, deze polariteit in leiderschap?
Wat heeft ons geslacht te maken met ons leiderschap?
Waarom dat verschil?
Deze vragen hebben me op weg geholpen om op onderzoek te gaan. Wat dat me heeft gebracht, deel ik met jou.
Wat bedoelen we met sekse verschillen?
Laat ik eerst verduidelijken wat biologische sekse, ook wel aangeduid als geslacht, is. Daarin kennen we een grotendeels binaire verdeling, je hebt of het vrouwelijke geslacht of het mannelijke. De groep ertussenin is zo’n 1-2 %. Dat noemen we bij mensen interseks, bij dieren hermafrodiet. Op basis van de geslachtskenmerken kun je deze individuen niet plaatsen in de groep man of vrouw. De kenmerken waarnaar we kijken zijn lichaamsbouw, genitaliën, hersenen, hormonen. We weten dat de organen, zoals de levers en de harten van mensen verschillen in vrouwen en mannen. En natuurlijk is een groot verschil dat vrouwen zwanger kunnen zijn en mannen niet. Deze verschillen beïnvloeden ons gedrag.
Wat bedoelen we met gender?
Daarnaast is er gender. Gender is cultureel bepaald. Het hangt af van de voorbeelden waarnaar we hebben gekeken als kind. (Het proces van zelfsocialisatie. Dochters kijken over het algemeen naar hun moeder als voorbeeld.) Hoe dat ‘voorbeeld’ vervolgens voorgaat in gedrag heeft veel culturele invloed. Hieruit komen ook de verwachtingen/opvattingen uit voort, typisch mannelijk, typisch vrouwelijk. Bij gender maken we een onderscheid op een glijdende schaal, met aan de ene zijde masculien/mannelijk en de andere zijde feminien/vrouwelijk. Op de schaal zijn vele nuances te onderscheiden.
Wat heeft sekse/geslacht met leiderschap te maken?
Oké, feitelijk heeft het lichaam van een vrouw andere organen, vormen en kent het een ander hormoonsysteem. Maar dit heeft niets te maken met leiderschap, zo heeft hoogleraar Janka Stoker onderzocht. Het is een mythe dat het in onze natuur zit, zegt Janka Stoker.
Kijken we naar het dierenrijk dan zijn er ook vele verhalen van kuddes die geleid worden door een dier van het vrouwelijke geslacht. Denk bijvoorbeeld aan hoe een kudde olifanten geleid wordt. Olifanten hebben de grootste en meest complex georganiseerde hersenen van alle landdieren op aarde. De stammoeder van de kudde leidt. Zij heeft deze positie niet vanuit haar dominantie, maar vanwege haar probleemoplossend vermogen, of nog beter het voorkomen van problemen. Haar kwaliteit is om te bemiddelen.
De natuur heeft een wereld geschapen waarin de dieren alleen succesvol kunnen zijn als beide geslachten in gelijke mate tot hun recht komen. De gedachte dat het ene geslacht belangrijker is dan het andere, is een menselijke dwaling, aldus bioloog Gary Ferguson.
Waar komt de menselijke dwaling vandaan?
Een kijk in de geschiedenis… Wat is er gebeurd dat het vrouwelijke ondergeschikt is geraakt aan het mannelijke? Gary Ferguson, vertelt:
‘3000 jaar voor Christus in een tijd dat de landbouw zich concentreerde in bepaalde gebieden, werden landeigenaren steeds welvarender. Er waren tirannieke heersers aan de macht die de ene na de ander oorlog voerden in hun poging welvaart voor hun eigen rijk te bemachtigen. Machtige heersers die de natuurgodinnen probeerden te laten verdwijnen ten gunste van heldendaden van luidruchtige mannelijke goden. De verhalen die zo ontstonden verliepen meestal als volgt: eerst was er een grote godinnenfiguur die van haar macht werd beroofd en werd gedood door een god. Dan nam de mannelijke god energieën en verantwoordelijkheden in bezit die daarvoor als vrouwelijk hadden gegolden. In de loop der eeuwen ontwikkelde dit motief zich in iets nog agressiever. De mannelijke god ging op in een machtige zogenoemde stormgod. Daaruit vloeide het tijdperk van de onvervalste mannelijke schepper-god-voort – een opperste heerser, in staat om de aarde te scheppen zonder eigen inbreng van het vrouwelijke. De beleving dat het mannelijke heerst over het vrouwelijke. Dit heeft zich de afgelopen eeuwenlang verder doorontwikkeld.’
De gevolgen van deze dwaling
Deze ongelijkheid, om het vrouwelijke onder het mannelijke te plaatsen, heeft veel gevolgen voor vrouwen gehad. Enerzijds op de beleving van het vrouwelijke lichaam en de vrouwelijke seksualiteit. Anderzijds op gedrag. De beleving van onze gender. Hoe we gedrag bekijken. En leiderschap is gedrag. Het vrouwelijke zijn we gaan typeren als zachtaardig, empathisch, verzorgend. Dit associëren we doorgaans niet met leiderschap. Vragen we naar hoe we kijken naar een stereotype goede leider, dan geven we daar woorden aan gedrag als dominantie, risico nemend, wat we typisch mannelijk noemen.
Wat betekent dat een vrouw in twee verwachtingspatronen zit. Aan de ene kant de verwachting van de ‘goede leider’ en anderzijds van een ‘goede vrouw’. Voldoe je aan het beeld van een goede leider, dan ben je als vrouw al snel bazig, agressief of een bitch. Voldoe je aan de kenmerken van een vrouw, dan ben je geen leiderschapsmateriaal, aldus Caroline Glasbergen.
Gender is niet het probleem, ongelijkheid is het probleem
We weten mede dankzij de wereldberoemde primatoloog Frans de Waal dat genderverschil een biologische basis heeft. Dat de genderverschillen er zijn, is niet het probleem. Kijk bij het komen tot een oplossing niet naar gender als het probleem, maar pak ongelijkheid aan.
En dat we nog te maken hebben met veel genderongelijkheid blijkt. Kijk hier maar eens naar. De feiten zijn helaas minder rooskleurig dan we vaak denken. Hieronder zetten we een aantal feiten (met dank aan WomanInc) over gendergelijkheid voor je op een rij:
Over beeldvorming in boeken en media:
– slechts 13 procent van de moeders in kinderboeken heeft een betaalde baan, dat is bijna 6 keer minder dan in werkelijkheid. Daarnaast is in de schoolboeken Nederlands en wiskunde voor de brugklas slechts 28 procent van de personages met een beroep vrouw.
– in nieuws- en actualiteitenprogramma’s op de Nederlandse televisie is slechts 23 procent van de deskundigen (bijvoorbeeld politici, woordvoerders of experts) een vrouw (bron: commissariaat voor de media, 2019).
Over positie op de arbeidsmarkt:
– in Nederland is 47 procent van de vrouwen niet financieel onafhankelijk, tegenover 24 procent van de mannen (bron: emancipatiemonitor SCP, 2020);
– de loonkloof tussen mannen en vrouwen blijkt behoorlijk hardnekkig, ook al denken we van niet. (bijvoorbeeld omdat mantelzorg , opvoeding en onderwijs minder in geld gewaardeerd worden en vrouwen op hoge functies nog altijd vaker naar prestatie worden betaald, en mannen naar potentie);
Over verdeling van zorgtaken:
– van de stellen in Nederland die samen kinderen hebben wil 50% de zorg gelijk verdelen, maar dit lukt slechts bij 10% van deze koppels ook daadwerkelijk;
Over gezondheid:
– Nederlandse vrouwen hebben met 84 jaar gemiddeld een hogere levensverwachting dan mannen (81 jaar), maar ze brengen ook gemiddeld 5 jaar door in minder goede gezondheid dan mannen (bron: emancipatiemonitor SCP, 2020).
Wat ik hieruit leer
Hoe belangrijk het is dat je de geschiedenis kent van de menselijke dwaling om het mannelijke boven het vrouwelijke te plaatsen. Daar kennis van nemen, maakt je bewust wat onder je huid is gekropen. Wat je bent gaan geloven. Ongelijkheid die wellicht in jouw opvattingen over jezelf zijn doorgedrongen.
Het onderscheid tussen sekse/geslacht, de biologische verschillen tussen man en vrouw versus genderverschillen, gedrag, beleving en leiderschap. Hier kennis van nemen, maakt dat je kunt gaan ontmantelen wat de ongelijkheid in stand houdt.
Uiteindelijk gaat er erom dat je bewustzijn ontwikkeld. Vanuit hier kun je gaan ontmantelen wat niet meer werk. In de eerste plaats in jezelf. En daarnaast ook in de wereld waarin je leeft, thuis, bij je collega’s, bij je vrienden en familie.